10. КООПЕРАТИВ ТӨРАҒАСЫ, КООПЕРАТИВ АГЕНТІ
Бүгін сабаққа не үшін келдіңіз? Сізді қандай болашақ күтіп тұр?
Осы оқыту барысында біз кімді дайындаймыз?
Біз сіздерден 3 бағыттағы маманды дайындаймыз.
1.Кооператив төрағасы
Кооператив төрағасы – кооператив ішіндегі кооператив пен коммуникацияны басқара алатын адам.
Неліктен бұл өте маңызды? Себебі кооперативті басқару нашар болса, кез келген идея түкке тұрғысыз болады, ал кооперативті жақсы адам басқарса, бәріңіз байып шыға келесіздер.
Кооператив төрағасы қалай ақша табады?
Ол жалақы алады. Сонымен қатар кооперативтің әрбір төрағасы жарнашылармен келісіп, өзі беретін кірістің шамамен 10%-ын алатынына келісе алады. Бұл 20% болуы да мүмкін. Бұл жарнашылардың шешіміне байланысты.
Олар жиналыста кірістің қанша пайызын (шығыс бөлігін емес) кооператив төрағасына беруге дайын екенін шешеді.
Бұл нақты сома болуы үшін ертеректе қарастырған жағдайды алайық. Жылына 252 000 000 теңге табыс туралы айтқан болатынбыз. Төраға мұнда қанша ақша тапты? Егер 10% болса 25 200 000 теңге, ал 20% болса, 50 800 000 теңге. Жалақыдан бөлек. Кооператив төрағасы болған жақсы.
Егер кооператив төрағасы кооперативтің ақшасын дұрыс басқарса және болашақта бірден ауылшаруашылығына, басқа да бағыттарға инвестиция салса, қысқа уақыт ішінде оның кооперативінің айналымы миллиондаған емес, миллиардтаған ақша болады. 2 млрд теңгенің 10 немесе 20%-ы мүлдем басқа сома. Мұның бәрі заңды.
Ұлттық кооперативтер қауымдастығы және экономикалық қоғамның басқа да нысандарының басшысы ретіндегі мен үшін ең басты нәрсе – жарнашылардың, адамдардың мүдделері қорғалуы керек. Біз адамдар мен қауымдастық мүшелерінің жұмыс ережелерін жасаймыз, осылайша олардың үлгілік жарғысы, олардың жұмыс ережелері жарнашылардың ақшасын кез келген адам ұрламайтындай, мүмкіндігінше қорғалатындай етіп жасалған.
Кооперативтің нашар жері бар, Кооператив төрағасы ақша ұрласа, сіз оны қылмыстық жауапкершілікке тарта алмайсыз. Кооперативтерді қылмыстық жауапкершілікке тарту мүмкін емес. Өйткені сіз оны кооперативтің төрағасы етіп сайлаған кезде оған ақшаңызды өз еркіңізбен басқаруға құқық бересіз, сондықтан бірде-бір сот, бірде-бір заң инстанциясы қылмыстық істі шеше алмайды. Бұл заңды түрде мүмкін емес, өйткені сіз дауыс берген сәтте Кооператив төрағасына кооперативтің ақшасын басқару құқығын бересіз. Содан кейін бәрі тек Төрағаның адалдығына байланысты. Біз оған сене аламыз ба? Жоқ, біз ойын ережелерін Ұлттық кооперативтер қауымдастығы ретінде жарнашылардың ақшасын қорғайтындай етіп жасаймыз.
Сондықтан Кооператив төрағасы оқыған, білікті болуы керек. Және ол Кооператив төрағаларының тізіліміне енуі керек. Егер кооператив біздің қауымдастықтың талабы бойынша әрекет етсе, кооперативтің барлық мүшелері бізде оқыған және емтихан тапсырған адамдардың ішінен кооператив төрағасын таңдауы керек. Бұл өте маңызды. Ол кооператив төрағасына жүктелетін барлық жауапкершілікті және барлық жұмыс тетіктерін түсінуі керек.
2. Кооператив агенті
Кооператив төрағасы қашанда көбірек ақша жинауға, кооператив мүшелерін көбірек жинауға тырысады, бірақ оларға аз жауапкершілік жүктейді. Ол неғұрлым көп ақша тапса, соғұрлым көп ақшаны өзіне қалдыра алады. Кооператив мүшелеріне олардың құқықтары мен міндеттерін толық түсіндірмейді.
Қазір сіздерге нашар Кооператив төрағалары туралы айтып отырмын. Біз бәрін өз бетімен жібере алмаймыз. Біз бұл процесті басқаруымыз керек. Сондықтан жарнашыларды жинауды Кооператив агентіне тапсырамыз. Кооператив агенті кооперативтен жарна сатып алған кезде жарнашының мүддесін қорғайды. Ол кооператив төрағасының жарнашыға ережені, жарғыны, бизнес-жоспарды түсіндіруін, бәрі түсінікті болғанын қадағалайды. Жарнашы ойынның барлық ережесін білсе, Кооператив төрағасы үшін мұның артықшылығы неде? Ертең Кооператив төрағасына сұрақ қойылмайды. Себебі оған бәрі түсіндіріледі. Бірақ мұны өз бетімен жібермеу үшін кооператив агенті жұмыс істейді.
Кооператив агенті неден пайда табады? Екі тетік бар. Біріншісі, ол: «Мен саған жарнашыларды тартуға көмектесемін, ал сен маған сатылған жарналардан пайыз төлейсің» дейді де, соның арқасында табыс табады. Екіншісі, ол: «жігіттер, маған сатылған әрбір жарнадан 5.000 теңге төлеңдер» деуі мүмкін. Бұл да пайдалы. 5 000 аз сома болып көрінетін сияқты, ал кооперативтерге 1 000 немесе 2 000 жарнашы тартылса, азғантай сома 1 млн теңгеге айналады. Бұл соманы 2-3 аптаның ішінде табуға болады. Бұл өте тиімді.
Иә, пайлардың да өте маңызды тетігі бар. Мысалы, Биткоинді бәрі біледі ме? Биткоин дегеніміз – таза жарна ғой. Иә, бұл заңды жарна тетігі
Биткоин қалай құралады? Мен өз компьютеріме біреудің ақпаратын орналастыруға рұқсат беремін, олар маған жалдау ақысын ақшамен емес, ойлап тапқан Bitcoin валютасымен төлейді. Бұл валюта іс жүзінде жоқ. Маған компьютерде беретін жад көлеміне пропорционал орын бергенім үшін биткоин беріледі. Бұл жақсы ақша табуға негіз болған жарна.
Кооператив агенттері қалай ақша табады? Неліктен біз брокер сөзін қолданбаймыз, өйткені брокер қаржылық қадағалау агенттігінің бақылауына енеді және бұл қаржы нарықтары. Қаржы саласына түспеу керек, өйткені кооперативтерді қаржылық қадағалау агенттігі реттемейді. Олар кредит кооперативтерін ашса да, сақтандыру кооперативтерін ашса да, қаржылық қадағалау агенттігі оларды реттемейді. Биткоин жарналары орналастырылған кезде 1 Bitcoin құны 10 цент болды. Алғашқы үш жылда олар бағаны 26000 долларға көтерді.
Енді бұл жарнаны 1000 долларға сатып алдыңыз делік, бұл ақшаға 10000 биткоин келер еді. 3 жылдан кейін мен бұл биткоинді қанша сомаға сатар едім? 260 миллион доллар.
Кооператив агенті не істейді? Біз жарнашылардың мүдделері әрқашан қорғалатындай етіп жасаймыз. Агент қашанда жарнашылардың мүдделері үшін жақтасады. Ол жарнашылардың мүддесі үшін сатып алу-сату мәмілелерін жасайды. Егер ол сатылған жарнаның 1%-ын алса да, жақсы ақша табады.
Осындай бір кооператив агенті қаншама кооперативті басқара алады. Таза теориялық тұрғыдан алғанда, шекара жоқ. Мұның бәрі оның жұмыс істеу қабілетіне, мотивациясына, әйелінің әсеріне байланысты, егер әйелі жиі-жиі оның миын жейтін болса, Кооператив агенті де көбірек ақша таба алады.
Біздің қауымдастықтың жұмысы аясында жарналарды сатып алу-сату Агент арқылы жүзеге асырылады, бұл біздің талабымыз. Оның міндеті қандай? Ол жарнашыға не сатып алатынын түсіндіруі керек.
Себебі ертең жарнашының кооперативке қатысты талап-тілектері болса, Кооператив агенті жазаланады. Біз оны бірден кооператив агенттерінің тізілімінен шығарамыз, содан кейін ол бұл нарықта жұмыс істей алмайды. Сондықтан ол әрқашан адал жұмыс істеуге мүдделі.
Тек Кооператив агентінде сенімхат және жұмыс кабинетіне кіру мүмкіндігі бар, бұл жарналарды тізілімге тіркеуге мүмкіндік береді. Бірыңғай ұлттық кооператив жарналарының тізілімі бар.
Тек солар ғана үзінді-көшірме жасай алады. Егер басқа адам кооперативтен жарна сатып алғысы келсе де, ол Кооператив төрағасына барып, маған жарна сатыңызшы деп айта алмайды. Ол кооператив агентін тауып, ол арқылы жарнаны сатып алу-сатуды жүзеге асыруы керек.
Оның басшылығы адал, тиімді, таза жұмыс істейтін, сонымен бірге жақсы табыс табатын Кооператив төрағалары арқылы қамтамасыз етіледі.
Осы оқыту барысында біз кімді дайындаймыз?
Біз сіздерден 3 бағыттағы маманды дайындаймыз.
1.Кооператив төрағасы
Кооператив төрағасы – кооператив ішіндегі кооператив пен коммуникацияны басқара алатын адам.
Неліктен бұл өте маңызды? Себебі кооперативті басқару нашар болса, кез келген идея түкке тұрғысыз болады, ал кооперативті жақсы адам басқарса, бәріңіз байып шыға келесіздер.
Кооператив төрағасы қалай ақша табады?
Ол жалақы алады. Сонымен қатар кооперативтің әрбір төрағасы жарнашылармен келісіп, өзі беретін кірістің шамамен 10%-ын алатынына келісе алады. Бұл 20% болуы да мүмкін. Бұл жарнашылардың шешіміне байланысты.
Олар жиналыста кірістің қанша пайызын (шығыс бөлігін емес) кооператив төрағасына беруге дайын екенін шешеді.
Бұл нақты сома болуы үшін ертеректе қарастырған жағдайды алайық. Жылына 252 000 000 теңге табыс туралы айтқан болатынбыз. Төраға мұнда қанша ақша тапты? Егер 10% болса 25 200 000 теңге, ал 20% болса, 50 800 000 теңге. Жалақыдан бөлек. Кооператив төрағасы болған жақсы.
Егер кооператив төрағасы кооперативтің ақшасын дұрыс басқарса және болашақта бірден ауылшаруашылығына, басқа да бағыттарға инвестиция салса, қысқа уақыт ішінде оның кооперативінің айналымы миллиондаған емес, миллиардтаған ақша болады. 2 млрд теңгенің 10 немесе 20%-ы мүлдем басқа сома. Мұның бәрі заңды.
Ұлттық кооперативтер қауымдастығы және экономикалық қоғамның басқа да нысандарының басшысы ретіндегі мен үшін ең басты нәрсе – жарнашылардың, адамдардың мүдделері қорғалуы керек. Біз адамдар мен қауымдастық мүшелерінің жұмыс ережелерін жасаймыз, осылайша олардың үлгілік жарғысы, олардың жұмыс ережелері жарнашылардың ақшасын кез келген адам ұрламайтындай, мүмкіндігінше қорғалатындай етіп жасалған.
Кооперативтің нашар жері бар, Кооператив төрағасы ақша ұрласа, сіз оны қылмыстық жауапкершілікке тарта алмайсыз. Кооперативтерді қылмыстық жауапкершілікке тарту мүмкін емес. Өйткені сіз оны кооперативтің төрағасы етіп сайлаған кезде оған ақшаңызды өз еркіңізбен басқаруға құқық бересіз, сондықтан бірде-бір сот, бірде-бір заң инстанциясы қылмыстық істі шеше алмайды. Бұл заңды түрде мүмкін емес, өйткені сіз дауыс берген сәтте Кооператив төрағасына кооперативтің ақшасын басқару құқығын бересіз. Содан кейін бәрі тек Төрағаның адалдығына байланысты. Біз оған сене аламыз ба? Жоқ, біз ойын ережелерін Ұлттық кооперативтер қауымдастығы ретінде жарнашылардың ақшасын қорғайтындай етіп жасаймыз.
Сондықтан Кооператив төрағасы оқыған, білікті болуы керек. Және ол Кооператив төрағаларының тізіліміне енуі керек. Егер кооператив біздің қауымдастықтың талабы бойынша әрекет етсе, кооперативтің барлық мүшелері бізде оқыған және емтихан тапсырған адамдардың ішінен кооператив төрағасын таңдауы керек. Бұл өте маңызды. Ол кооператив төрағасына жүктелетін барлық жауапкершілікті және барлық жұмыс тетіктерін түсінуі керек.
2. Кооператив агенті
Кооператив төрағасы қашанда көбірек ақша жинауға, кооператив мүшелерін көбірек жинауға тырысады, бірақ оларға аз жауапкершілік жүктейді. Ол неғұрлым көп ақша тапса, соғұрлым көп ақшаны өзіне қалдыра алады. Кооператив мүшелеріне олардың құқықтары мен міндеттерін толық түсіндірмейді.
Қазір сіздерге нашар Кооператив төрағалары туралы айтып отырмын. Біз бәрін өз бетімен жібере алмаймыз. Біз бұл процесті басқаруымыз керек. Сондықтан жарнашыларды жинауды Кооператив агентіне тапсырамыз. Кооператив агенті кооперативтен жарна сатып алған кезде жарнашының мүддесін қорғайды. Ол кооператив төрағасының жарнашыға ережені, жарғыны, бизнес-жоспарды түсіндіруін, бәрі түсінікті болғанын қадағалайды. Жарнашы ойынның барлық ережесін білсе, Кооператив төрағасы үшін мұның артықшылығы неде? Ертең Кооператив төрағасына сұрақ қойылмайды. Себебі оған бәрі түсіндіріледі. Бірақ мұны өз бетімен жібермеу үшін кооператив агенті жұмыс істейді.
Кооператив агенті неден пайда табады? Екі тетік бар. Біріншісі, ол: «Мен саған жарнашыларды тартуға көмектесемін, ал сен маған сатылған жарналардан пайыз төлейсің» дейді де, соның арқасында табыс табады. Екіншісі, ол: «жігіттер, маған сатылған әрбір жарнадан 5.000 теңге төлеңдер» деуі мүмкін. Бұл да пайдалы. 5 000 аз сома болып көрінетін сияқты, ал кооперативтерге 1 000 немесе 2 000 жарнашы тартылса, азғантай сома 1 млн теңгеге айналады. Бұл соманы 2-3 аптаның ішінде табуға болады. Бұл өте тиімді.
Иә, пайлардың да өте маңызды тетігі бар. Мысалы, Биткоинді бәрі біледі ме? Биткоин дегеніміз – таза жарна ғой. Иә, бұл заңды жарна тетігі
Биткоин қалай құралады? Мен өз компьютеріме біреудің ақпаратын орналастыруға рұқсат беремін, олар маған жалдау ақысын ақшамен емес, ойлап тапқан Bitcoin валютасымен төлейді. Бұл валюта іс жүзінде жоқ. Маған компьютерде беретін жад көлеміне пропорционал орын бергенім үшін биткоин беріледі. Бұл жақсы ақша табуға негіз болған жарна.
Кооператив агенттері қалай ақша табады? Неліктен біз брокер сөзін қолданбаймыз, өйткені брокер қаржылық қадағалау агенттігінің бақылауына енеді және бұл қаржы нарықтары. Қаржы саласына түспеу керек, өйткені кооперативтерді қаржылық қадағалау агенттігі реттемейді. Олар кредит кооперативтерін ашса да, сақтандыру кооперативтерін ашса да, қаржылық қадағалау агенттігі оларды реттемейді. Биткоин жарналары орналастырылған кезде 1 Bitcoin құны 10 цент болды. Алғашқы үш жылда олар бағаны 26000 долларға көтерді.
Енді бұл жарнаны 1000 долларға сатып алдыңыз делік, бұл ақшаға 10000 биткоин келер еді. 3 жылдан кейін мен бұл биткоинді қанша сомаға сатар едім? 260 миллион доллар.
Кооператив агенті не істейді? Біз жарнашылардың мүдделері әрқашан қорғалатындай етіп жасаймыз. Агент қашанда жарнашылардың мүдделері үшін жақтасады. Ол жарнашылардың мүддесі үшін сатып алу-сату мәмілелерін жасайды. Егер ол сатылған жарнаның 1%-ын алса да, жақсы ақша табады.
Осындай бір кооператив агенті қаншама кооперативті басқара алады. Таза теориялық тұрғыдан алғанда, шекара жоқ. Мұның бәрі оның жұмыс істеу қабілетіне, мотивациясына, әйелінің әсеріне байланысты, егер әйелі жиі-жиі оның миын жейтін болса, Кооператив агенті де көбірек ақша таба алады.
Біздің қауымдастықтың жұмысы аясында жарналарды сатып алу-сату Агент арқылы жүзеге асырылады, бұл біздің талабымыз. Оның міндеті қандай? Ол жарнашыға не сатып алатынын түсіндіруі керек.
Себебі ертең жарнашының кооперативке қатысты талап-тілектері болса, Кооператив агенті жазаланады. Біз оны бірден кооператив агенттерінің тізілімінен шығарамыз, содан кейін ол бұл нарықта жұмыс істей алмайды. Сондықтан ол әрқашан адал жұмыс істеуге мүдделі.
Тек Кооператив агентінде сенімхат және жұмыс кабинетіне кіру мүмкіндігі бар, бұл жарналарды тізілімге тіркеуге мүмкіндік береді. Бірыңғай ұлттық кооператив жарналарының тізілімі бар.
Тек солар ғана үзінді-көшірме жасай алады. Егер басқа адам кооперативтен жарна сатып алғысы келсе де, ол Кооператив төрағасына барып, маған жарна сатыңызшы деп айта алмайды. Ол кооператив агентін тауып, ол арқылы жарнаны сатып алу-сатуды жүзеге асыруы керек.
Оның басшылығы адал, тиімді, таза жұмыс істейтін, сонымен бірге жақсы табыс табатын Кооператив төрағалары арқылы қамтамасыз етіледі.
© 2025 "Қазақстан Республикасы Кооперативтерінің және экономикалық қауымдастықтарының басқа да нысандарының ұлттық қауымдастығы"
Tilda Publishing